Sonderzeichen: ĝ, ĉ, ŝ, ĵ, ŭ, ĥ
gy: 37
cy: 34
sy: 7
jy: 5
uy: 1
hy: 1
Syajne jam en 1888, Louis de
Beaufront (gyustanome Louis Chevreuy) ekvidis la unuan libreton de Zamenhof;
tamen, en 1889, la adresaro de Zamenhof registris nur 5 francojn. En 1892, de
Beaufront esperantistigis grafon Chandon de Briailles, estron de la fama cyampanvina
firmao kaj la junan studenton René Lemaire: de tiam la unuaj adeptoj dissendis
kaj aperigis en gazetoj artikolojn, pro kiuj interesigyis novaj pioniroj.
Law iniciato de De Beaufront,
naskigis en januaro la revuo L'espérantiste, kiu anoncis la fondon de Societo
por la Disvastigo de Esperanto (france: SPPE), kies celo estis arigi cyiujn
interesitojn, kiuj scipovis la francan lingvon.
En 1900 fondigyis la grupo de
Parizo. La ekactivigyo de la brila matematikisto Carlo Bourlet signis novan
etapon, dank al liaj kontaktoj kaj influo.
Tiu aldono de la vorto
"franca" alla asocia titolo ebligis ke gyi estu agnoskita de
oficialaj instancoj, kaj ricevu subtenojn. La unua eksterlanda esperantisto
vizitanta Francion estis la ruso A. Postnikov en 1899; sekvis nur maloftaj
aliaj renkontoj, gyis invito de britoj fare de la grupo de Le Havre en 1903 kaj
cyefe gyis kunorganizo de prakongreseto de la urboj Kalezo kaj Dovero okaze de
veturado de awtomobiloj kaj boatoj: jen malfermigis la vojo al la unua "
Universala Kongreso" de Bulonjo-cye-Maro en 1905. Sekve de tiu kongreso fondigyis, kun sidejo en
Parizo, la Centra Oficejo, sidejo de la Lingva Komitato (prez. Boirac) kaj de
la Organiza Komitato por la sekvantaj kongresoj (prez. Gyeneralo Sébert).
Tamen jam multigyis la disputoj,
inter De Beaufront kaj Bourlet i.a. pri la kontrakto konsentita kun Hachette,
kaj inter Bourlet kai Th Can, pro la rivaleco inter iliaj du eldonejoj:
Hachette (Bourlet), kun la " Kolekto aprobita de Zamenhof" kai La
Revuo kaj Presa Esperantista Societo (Cart) kun la revuo Lingvo Internacia kaj
apero de multaj tradukoj. La krizo de Ido orkestrita en 1908 de De Beaufront
markis kulminon; konsekvence multaj propagandaj klopodoj estis fusyitaj, kaj
parto de la esperantistoj transiris ai la skismo!
En 1908, Th. Can reprenis la
prezidantecon de SFPE post eksigo de De Beaufront la revuo Franca Esperantisto
fondigyis dank' al F. Menu de Ménil. Tamen ne pro tio cyesis la problemoj: male, disputoj ekestis inter la
grupoj kaj la nacia organizo, kiu konsistis el individuoj. Tiu polemika
klimato, kun sancyesaj personaj atakoj dawris gis la kongreso de Lyon (1911),
en kiu, dank' al kompromiso, la movado estis reunuigita.
Malgraw tiaj disputoj, la franca
movado diligente preparis la grandiozan Universalan Kongreson en Parizo, kies
inawguro bedawrinde koincidis kun la militdeklaro.
Post forpaso de multaj agemuloj
kaj perdo de iluzioj, la asocio estis restarigita en 1920. Car la antawmilitaj
eldonejoj cyesis, fondigyis Esperantista Centra Librejo, kies kapitalo
konsistis el malmultekostaj akcioj proponitaj al esperantistoj: gyi celis
provizi la movadon per la necesaj kursolibroj kaj literaturajyoj kaj ecy
eldonis novan serion de Franca Esperantisto dum du jaroj. Tiun periodon
karakterizas vigla ekstera agado, kiu atingis la vocydonon de pluraj
deziresprimoj favoraj al enkonduko de Esperanto: i.a. tiuj de Komerca Cambro de
Parizo, Academio de Sciencoj, Rusa Kruco kaj Societo de Nacioj. Tamen cirkulero
de la ministro pri nacia edukado, Léon Bérard, nuligis multajn klopodojn malpermesante
instruadon de Esperanto en la lernejoj! Dum sia mallonga presidanteco, Daniel
Eyquem, prokuroro en Limoges, sukcesis atingi la nuligon de la cirkulero de
Bérard.
Raymond Schwarz lancyis en Parizo
sian unuan regulan kabaredon La Verda Kato.
SFPE inawguris en 1936 propran
sidejon, kie dejoris konstanta sekretariino Yvonne Paulien .Pierre Petit estis
administra sekretario de la asocio. Ekde 1933 reaperis Franca esperantisto: de tiam la revuo aperas kiel
oficiala organo de la asocio, kun nura interrompo dum la milito.
Pluraj ministroj montris favoran
sintenon al Esperanto: cikulero de Jean Zay (1938) donis novajn eblecojn
instrui la lingvon en lernejoj; doganistoj, posytistoj kaj fervojistoj ricevis
la permeson surporti la insignon dum dejyorado. Propagandaj brosyuroj estis acyteblaj
en stacidomoj kaj kioskoj, grandaj komercaj foiroj (Parizo, Lyon) utiligis
grandskale Esperanton en sia reklamado: tie la internacia lingvo ecy estis pli
utiligita ol la germana kaj angla!
Cseh-kursoj furoris tra la lando:
Lidia Zamenhof instruis ai 100-gis-200-persona lernantaro! La lernejaj kursoj
multmombris: tiuj de la regiono de Besançon apoteozis pri la eksperimento
kontrolita de la ministero: gyi pruvis ke gimnazianoj povas uzi la lingvon post
nur kelkaj monatoj da studado!
Radio-elsendoj awdeblis en
diversai urboj, sed la piej prestigya estis la 45minuta cyiusemajna teatra
programo en Esperanto (ekde 1938) en kiu aktoris la "Esperantista
Artistaro de Parizo" estrata de la akoro Marc Darnault kaj 'du vekis
multan intereson kaj flanke de la awskultantaro kaj flanke de la tradukistoj
kaj Verkistoj, kiuj sencyese devis provizi abundan materialon por la programo. La sama Radio Paris PTT dissendis pli ol
500 kursojn de Célestin Rousseau: oni taksas je 70 000 la nombron de interesitaj
awskultantoj.
SFPE organizis Universalan
Kongreson en Parizo en 1932, konferencon " Esperanto en la Moderna Vivo
" en 1937, kiu ricevis grandan oficialan atenton, kaj planis novan UK en
Marsejlo en 1940, kiu ne okazis pro la militdeklaro.
La tiamaj estraranoj kuragye
sekrete dawre kunvenis dum la nazia okupado. En 1945, krom SAT-Amikaro, cyiuj
antawaj asocioj (inkluzive de SFPE) malfondigyis por reaperi en nova unuigyo:
Unuigyo Esperantista de Francio kaj Kolonioj, kiu grupigis regionajn kaj fakajn
federaciojn. Baldatw malaperis el la titolo la indiko 'kaj kolonioj' kaj en
1962 la nomo syangyis al UFE (Unuigyo Franca por Esperanto) por eviti la finajyon
" ista " kiu aperis al kelkaj tro sekteca.
La nova asocio ne cyiam evitis la
konfliktojn, kiuj subfosas periode la movadon: tamen de post la sekvoj de la
UEA-krizo de 1974, la laboro okazas en pli sana kaj kunlabora etoso.
Sine de la movado, la grandaj
datoj estis 1952, kun la acyeto de la kastelo de Grezijono de la francaj
instruistoj, kiuj formis kooperativon; 1973, kiam UFE acyetis propran sidejo cye
Rue de la Cerisaie, kiun gyi pligrandigis poste per acyeto de apuda logyejo;
1977, jaro de la IJK en Poitiers, en kiu kreigyis la revuo La kancer-kliniko,
la teatr-trupo TESPA kajla museo en Gray; kaj en 1986, kun fondigyo de la
esperantologia centro La Kvinpetalo en Bouresse.
Ecy se la antawmilita revo pri la
rolo de Esperanto suferis cye la gyenerala publiko seniluziigon, UFE ne
duondormis kaj la bilanco de la atingoj restas tre pozitiva.
UFE prezentis Esperanton en Nacia
Pedagogia Muzeo kaj dum skolta Jamboreo (1947), partoprenigis Esperanton kiel
duan laborlingvon dum internacia konferenco de Popoluniversitatoj (1957) datnk'
al P. Petit, ekspoziciis en Nacia Pedagogia Instituto (1966). UFE-komisiono
zorgis pri unuaj kontaktoj kun Unesko (1952), kiuj kondukis al la fama
rezolucio de Montevideo kaj poste konstante akive cyeestis la kunvenojn de
Unesko, ecy kunorganizante seminariojn kadre de la " konsultaj rilatoj
" por UEA, regule laboris por ke deputitoj deponu legyproponojn pri
instruado de Esperanto en la franca parlamentejo. Indas mencii ankaw, kvankam
UFE ne estis la sola instiganto: la studtagon pri Esperanto cye universitato
Paris VIII (1983), la kursojn de Umberto Eco cye la prestigya College de France
(1993), la aperon de priesperantaj libroj en komencaj eldonejoj kaj gyenerala
distribusistemo: kursoj de Assimil kaj Marabout-Flash (J. Thierry), vorttrzzoro
cye Ophrys (Duc-Goninaz), prezento de Esperanto en kolekto Que sais-je? (P. Janton), kai pli aktuale: 'le défi des
langues' (C. Piron, 1994) kaj 'L'homme qui a défié Babel' (Centassi-Masson,
1995).
UFE decyidis grandan atenton al
enkonduko de Esperanto en la lernejoj. Senlace R Llech-Walter, P. Petit kaj
A.Ribot rondiris tra Francio kai prelegadis, tiel tusyante meznombre 10 000
lernantojn cyiujare inter 1958 kaj 1965. Multaj kursoj malfermigis, ankaw en
porinstruistaj lernejoj. Tamen post reformoj en la edukaksitemo komence de la
70-aj jaroj, la nedevigaj kursoj rapide disfalis, kion iomete kompensis la
malfermo de kursoj en du universitatoj: Clermont Ferrand (P. Janton) kaj
Aix-en-Provence (M. Duc-Goninaz).
Dank'al nova entuziasmo kaj
komercaj konceptoj de J.L Texier kreigyis la Klubo'87 en 1981: la alporto de novaj
financaj rimedoj ebligis mobilizon de francaj fortoj en informkampanjoj,
regulan partoprenon ekde 1987 en Expolangues (granda rendevuo de cyio
koncernanta la lingvojn), renovigon de la tuta instrumaterialo, novajn rimedojn
por la revuo Franca esperantisto, nun presata de Grafika Centro kaj entenanta
literaturajn suplementojn (okazo por tradukistoj konigi la francan literaturon
al eksterlanda publiko), organizon de teatra kaj kanzona festivalo en Parizo
(ekde 1983), renaskigyon de eldona fako ekde 1993 (Grand Dictionnaire
Français-Esperanto, " La maljunulino, kiu pasyis en la maro")... Tiuj
iniciatoj estis rekompencitaj per haltigo de la gyenerala malkresko de la
movado kai kronitaj en1985 per Pokalo Fyne de UEA, kiu honorigas la plej viglan
landan asocion.
Pluraj francaj verkistoj publikigis abundan verkaron: Schwartz, Waringhien, Lorjak, Elgo, Cherpillod, k.a.; tradukistoj ne malpli kreis: R.Bernard, LePuil kaj la skipo de tradukantoj de la " Antologieto " de Franca Esperantisto. Salutindas ankaw realigajyoj de TESPA, bildstrioj pri Asteriks kaj Tincyjo, kasedoj kaj diskoj de le Puil, revuo Rok'Gazet' 'kaj firmao Vinilkosmo.
Kal cyu necesas citi la organizon de Universalaj Kongresoj en Parizo (1950), Marsejlo (1957) kaj Montpeliero? Batalemaj kal polemikemaj kiel la gawlaj vilagyanoj de Asteriks, la francaj esperantistoj cyiam sciis unuigi siajn fortojn kiam prezentigis favora okazo por Esperanto, kaj spite la malfacilajyojn neniam submetigyis ecy al la plej hyaosaj cirkonstancoj. Ni esperu por la estonteco kaj rendevuu por la venonta ducentjarigyo!
Hervé Gonin