GRAMATYKA


A) ABECADŁO

Aa,
a
Bb,
b
Cc,
c
Ĉĉ,
cz
Dd,
d
Ee,
e
Ff,
f
Gg,
g
Ĝĝ,
Hh,
h
Ĥĥ,
ch
Ii,
i
Jj,
j
Ĵĵ,
ż
Kk,
k
Ll,
l
Mm,
m
Nn,
n
Oo,
o
Pp,
p
Rr,
r
Ss,
s
Ŝŝ,
sz
Tt,
t
Uu,
u
Ŭŭ,
u (krótkie)
Vv,
w
Zz,
z

UWAGA. ― Drukarnia, nie posiadająca czcionek ze znaczkami, może zamiast ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ, drukować ch, gh, hh, jh, sh, u.

B) CZĘSCI MOWY

  • 1. Przedimka nieokreślnego niema; jest tylko określny la, wspólny dla wszystkich rodzajów, przypadków i liczb.
  • 2. Rzeczownik kończy się zawsze na o. Dla utworzenia liczby mnogiéj dodaje się końcówka j. Przypadków jest dwa: mianownik (nominativus) i biernik (accusativus); ten ostatni powstaje z mianownika przez dodanie zakończenia n. Resztę przypadków oddaje się za pomocą przyimków: dla dopełniacza (genitivus) ― de (od), dla celownika (dativus) ― al (do), dla narzędnika (instrumentalis) ― per (przez), lub inne przyimki odpowiednio do znaczenia. Przykłady: patr/o ojciec, al patr/o ojcu, patr/o/n ojca (przypadek czwarty), por patr/o/j dla ojców, patro/j/n ojców (przyp. czwarty).
  • 3. Przymiotnik zawsze kończy się na a. Przypadki i liczby też same co dla rzeczownika. Stopień wyższy tworzy się przez dodanie wyrazu pli (więcéj), a najwyższy przez dodanie plej (najwięcéj); wyraz „niż” tłomaczy się przez ol. Przykład: Pli blankla ol neĝ/o bielszy od śniegu.
  • 4. Liczebniki główne nie odmieniają się: unu (1), du (2), tri (3), kvar (4), kvin (5), ses (6), sep (7), ok (8), naŭ (9), dek ( 10), cent (100), mil (1000). Dziesiątki i setki tworzą się przez proste połączenie liczebników. Dla utworzenia liczebników porządkowych dodaje się końcówka przymiotnika, dla wielorakich ― przyrostek obl, dla ułamkowych ― on, dla zbiorowych ― op, dla podziałowych ― wyraz po. Prócz tego mogą być liczebniki rzeczowne i przysłówkowe. Przykłady: kvi/cent tr/dek tri = 533; kva/a czwarty; un/o jednostka; d/e powtóre; tr/ob/a potrójny, trojaki; kva/o/o czwarta część; d/o/e we dwoje; po kvin po pięć.
  • 5. Zaimki osobiste: mi (ja), vi (wy, ty) li (on), ŝi (ona), ĝi (ono; o rzeczy lub zwierzęciu), si (siebie) ni (my), ili (oni, one), oni (zaimek nieosobisty liczby mnogiéj); dzierżawcze tworzą się przez dodanie końcówki przymiotnika. Zaimki odmieniają się jak rzeczowniki. Przykłady: m/n mnie (przyp. czwarty); m/a mój.
  • 6. Słowo nie odmienia się przez osoby i liczby. Np. mi fa/as ja czynię, la pat/o fa/as ojciec czyni, ili fa/as oni czynią.

    Formy słowa:

    • Czas terażniejszy ma zakończenie as. (Przykład: mi fa/as ja czynię).
    • Czas przeszły ― is (li fa/is on czynił).
    • Czas przyszły ― os (ili fa/os oni będą czynili).
    • Tryb warunkowy ― us (ŝi fa/us ona by czynila).
    • Tryb rozliazujący ― u (fa/u czyń, czyńcie).
    • Tryb bezokoliczny ― i (fa/i czynić).

    Imiesłowy (odmienne i nieodmienne):

    • Imiesłów czynny czasu teraźniejszego ― ant (fa/an/a czyniący, fa/ąn/e czyniąc).
    • Imiesłów czynny czasu przeszłego ― int (fa/in/a który uczynił).
    • Imiesłów czynny czasu przyszłego ― ont (fa/on/a który uczyni).
    • Imiesłów bierny czasu teraźn. ― at (fa/a/a czyniony).
    • Imiesłów bierny czasu przeszłego ― it (fa/i/a uczyniony).
    • Imiesłów bierny czasu przyszłego ― ot (fa/o/a mający być uczynionym).

    Wszystkie formy strony biernéj tworzą się zapomocą odpowiedniéj formy słowa est być i imiesłow biernego danego słowa; używa się przytem przyimka de (np. ŝi es/as a/a/a de ĉi/j ― ona kochana jest przez wszystkich).

  • 7. Przysłówki mają zakończenie e. Stopniowanie podobnem jest do stopniowania przymiotników (np. m/a fra/o pli bo/e kan/as ol mi ― brat mój lepiej śpiewa odemnie).
  • 8. Przyimki rządzą wszystkie przypadkiem pierwszym

C) PRAWIDŁA OGOLNE

  • 9. Każdy wyraz tak się czyta, jak się pisze.
  • 10. Akcent pada zawsze na przedostatnią zgłoskę.
  • 11. Wyrazy złożone tworzą się przez proste połączenie wyrazów (główny na końcu). Przykład: vapo/ŝi/o, parostatek ― z vapor para, ŝip okręt, o ― końcówka rzeczownika.
  • 12. Przy innym przeczącym wyrazie opuszcza się przysłówek przeczący ne (np. mi neniam vi/is nigdy nie widziałem).
  • 13. Na pytanie „dokąd” wyrazy przybierają końcówkę przypadku czwartego (np. tie tam (w tamtem miejscu) ― ti/n tam (do tamtego miejsca); Varsov//n (do Warszawy).
  • 14. Każdy przyimek ma określone, stałe znaczenie; jeżeli należy użyć przyimka w wypadkach, gdzie wybór jego nie wypływa z natury rzeczy, używany bywa przyimek je, który nie ma samoistnego znaczenia (np. ĝo/i je tio cieszyć się z tego; ma/sa/a je la oku//j chory na oczy; en/o je la pat/u/o tęsknota za ojczyzną i t. p. Jasność języka wcale wskutek tego nie szwankuje, albowiem w tym razie wszystkie języki używaja jakiegokolwiek przyimka, byle go tylko zwyczaj uświęcił; w języku zaś międzynarodowym sankcja we wszystkich podobnych wypadkach nadaną została jednemu tylko przyimkowi je). Zamiast przmyika je używać też można, przypadku czwartego bez przyimka tam, gdzie nie zachodzi obawa dwuznaczności.
  • 15. Tak zwane wyrazy „cudzoziemskie” t. j. takie, które większość języków przyjęła z jednego obcego źródła, nie ulegają w języku międzynarodowym żadnéj zmianie, lecz otrzymują tylko pisownię międzynarodową; przy rozmaitych wszakże wyrazach jednego źródłosłowu, lepiéj używać bez zmiany tylko wyrazu pierwotnego, a inne tworzyć według prawideł języka międzynarodowego (np. teat/o ― teatr, lecz teatralny ― teat/a).
  • 16. Końcówkę rzeczownika i przedimka można opuścić i zastąpić apostrofem (np. Ŝiller’ zam. Ŝiller/o; de l’ mon/o zamiast de la mon/o).